Pojęcie „pomnik przyrody” funkcjonuje od kilkuset lat. Na przełomie XVIII i XIX wieku wprowadził je Aleksander von Humboldt - niemiecki przyrodnik. Propagatorem tej formy ochrony przyrody był natomiast niemiecki botanik i paleobotanik - Hugo Conwentz. W raporcie z 1978 roku, który sporządziła Komisja Parków Narodowych i Obszarów chronionych, działająca przy IUCN (Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody), pomnik przyrody został zaproponowany jako jedna z 10 kategorii obszarów objętych ochroną prawną.
W Polsce ochronę pomników przyrody reguluje Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Z kolei kryteria, które musi spełniać obiekt lub obszar uznany za pomnik przyrody, wyszczególniono w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 roku w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody.
Dlaczego pomnik na Górze Zamkowej w Gostyniu się sypie? CZYTAJ TUTAJ
Blisko 35 tysięcy zarejestrowanych pomników przyrody
Według danych zgromadzonych przez GUS, w 2020 roku w całej Polsce zarejestrowanych było 34.898 pomników przyrody. Jeszcze kilka lat temu najbogatsze w tę formę ochrony przyrody były województwa mazowieckie, wielkopolskie i łódzkie.Wśród pomników dominują obiekty przyrody ożywionej - pojedyncze, stare i wielkie drzewa i aleje, stanowiące ponad 90% wszystkich "zabytków". Najsłynniejsze drzewo chronione rośnie niedaleko powiatu gostyńskiego - to Dąb Bartek. Jednak obiektów jest znacznie więcej i należą do nich także twory przyrody nieożywionej, jak źródła, skałki, jary, wąwozy, głazy narzutowe i jaskinie.
Zachęcamy, by ruszyć szlakiem niektórych z nich, bo z pewnością warto - pomniki przyrody posiadają niemałą wartość turystyczną, o czym mogą świadczyć przykłady szlaków zbudowanych na ich atrakcyjności.
22 pomniki przyrody w gminie Gostyń
Obszary prawnie chronione na terenie gostyńskiej gminy stanowią ok. 6.500 hektarów.
- Formy ochrony przyrody tworzą: rezerwat przyrody, obszar chronionego krajobrazu oraz pomniki przyrody. Na terenie gminy znajdują się 22 pomniki przyrody - wyjaśnia Mariola Ossentowska kierownik referatu ochrony środowiska Urzędu Miejskiego w Gostyniu.
Pomniki przyrody oznacza się prostokątnymi zielonymi tabliczkami, zgodnie ze wzorem określonym w przepisach.
Jeśli chodzi o kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, mają one charakter jakościowy i ilościowy. Żeby obiekt mógł zostać objęty tą formą ochrony, musi wyróżniać się na tle innych okazów reprezentujących ten sam gatunek - m.in. unikatowymi walorami krajobrazowymi, przyrodniczymi, naukowymi, historycznymi lub kulturowymi. Wyróżnikami mogą być:
- wiek obiektu,
- wysokość,
- obwód pnia,
- średnica pnia,
- pokrój,
- szerokość korony,
- występowanie w szpalerach, alejach lub skupiskach.
Wśród naszych, gminnych pomników przyrody, dominują drzewa jednoobiektowe lub wieloobiektowe: dęby szypułkowe, lipy drobnolistne czy głazy narzutowe.
Jednym z zabytkowych drzew jest dąb w Czajkowie - niedawno pisaliśmy, że dzieje się z nim coś złego TUTAJ. Okazałe drzewa możemy zobaczyć też chociażby w Kosowie czy Dusinie - w parku.
Pomnik przyrody - park w Dusinie
- Data ustanowienia: 21.12.1998 r.
- Typ pomnika: jednoobiektowy
- Rodzaj tworu przyrody: drzewo, dąb szypułkowy,
- Wymiary: obwód 531 cm, wysokość 26 m
Pomnik przyrody - lokalizacja: Czajkowo
- Data ustanowienia: 21.12.1998 r.
- Typ pomnika: jednoobiektowy
- Rodzaj tworu przyrody: drzewo, dąb szypułkowy,
- Wymiary: obwód 421 cm, wysokość 18 m
- Data ustanowienia: 21.12.1998 r.
- Typ pomnika: jednoobiektowy
- Rodzaj tworu przyrody: głaz narzutowy
- Wymiary: nie dotyczy
- Data ustanowienia: 25.11.1954 r.
- Typ pomnika: jednoobiektowy
- Rodzaj tworu przyrody: drzewo, dąb szypułkowy,
- Wymiary: obwód 430 cm, wysokość 25
- Data ustanowienia: 01.06.1957 r.
- Typ pomnika: wieloobiektowy, grupa drzew
- Rodzaj tworu przyrody: drzewa, 4 szt. dąb szypułkowy,
- Wymiary: obwód 521 cm, wysokość 17 m; obwód 487 cm, wysokość 25 m; obwód 361 cm, wysokość 16 m; obwód 311 cm, wysokość 16 m;
Idąc na spacer, warto przyjrzeć się bliżej drzewom. Możemy bowiem wypatrzyć pomniki przyrody, które są pod ochroną na równi z parkami narodowymi, rezerwatami przyrody i innymi formami ochrony przyrody - zachęca Mariola Osentowska. - Są takie drzewa, kamienie i głazy, obok których nie można przejść obojętnie. Wyróżniają się rozmiarem, kształtem, czasami barwą czy niezwykłą strukturą i wówczas mogą otrzymać status pomnika przyrody - dodaje.
Gdzie szukać pomników przyrody w powiecie gostyńskim?
Jeśli chodzi o powiat gostyński i jego obszary chronione, mamy kilka rezerwatów przyrody:
- Torfowisko źródliskowe w Gostyniu Starym - rezerwat florystyczny na terenie gminy Gostyń, na północ od wsi Stary Gostyń
- Pępowo - rezerwat leśny na terenie gminy Pępowo, w pobiżu wsi Siedlec
- Czerwona Róża - rezerwat leśny na terenie gminy Pępowo, w pobliżu wsi Siedlec
- Bodzewko - rezerwat leśny na terenie gminy Piaski, w pobliżu wsi Bodzewko
Porzucone przez diabła (głównie w Borku Wlkp.) tuż przed świtaniem
Wśród pomników przyrody są głazy narzutowe - czyli kamienie, których na spacerze nie można ominąć. Wyróżniają się rozmiarem, kształtem, czasami barwą czy niezwykłą strukturą. Zanim naukowcy znaleźli wytłumaczenie,skąd się wzięli, ludzie ich obecność tłumaczyli legendami. Często miały one zostać porzucone przez diabła tuż przed świtaniem. Niektóre, według ustnie przekazywanych podań, to efekt rzuconego zaklęcia. Większość przyniosły więc siły nieczyste i porzuciły w przypadkowym miejscu, gdy zapiał kur. Czasem w głaz została zamieniona karoca albo karczma, grzebiąc pod sobą złych ludzi. Zagłębienia w kamieniu, przypominające kształtem stopę, zostały odciśnięte przez świątobliwą postać, albo przez czarcią łapkę...A naukowcy doszli do tego, że duże głazy narzutowe znalazły się wśród "bałaganu” i mnóstwa innego materiału, które dźwigał ze sobą lądolód. Głazy jako pierwsze zostawiał, wycofując się z powrotem do Skandynawii (tam było źródło lądolodu, który rozlał się na pół Europy). Upadały więc, zagłębiając się w podłoże, gdzie były poddawane niszczącej, twórczej działalności warunków atmosferycznych.
Tych tworów przyrody nieożywionej najwięcej jest w gminie Borek Wlkp.:
- Grupa 4 głazów narzutowych przy drodze Jeżewo-Jawory (gmina Borek Wlkp.): pierwszy - obw.1530 cm, dł. 480 cm, szer. 400 cm, wys. 65 cm; drugi - obw. 1085 cm, dł. 410 cm, szer. 240 cm, wys. 85 cm; trzeci - obw. 975 cm, dł. 290 cm szer. 250 cm, wys.100 cm; czwarty - obw. 1210 cm, dł. 450 cm, szer. 335 cm, wys.150 cm.
- Głaz narzutowy na polu we wsi Czajkowo na terenie gminy Gostyń: obw. 915 cm, dł. 270 cm, szer. 250 cm, wys. 150 cm.
- Głaz narzutowy w leśnictwie Kuklinów: o dł.430 cm, szer.310 cm, wys.50 cm w leśnictwie Kuklinów.
- Głaz narzutowy "Wielki Kamień" w pobliżu drogi Tworzymirki - Miranowo: obw. 1700 cm, dł. 700 cm, szer. 540 cm, wys. 175 cm.
- Głaz narzutowy, skała - granit w oddziale 22 Leśnictwa Stawiszyn na terenie gminy Borek Wlkp. : obw. 530 cm, dł. 190 cm, szer. 140 cm, wys. 60 cm.
- Głaz narzutowy w Rębowie, skała - granit (w latach 70. zniszczony przez właściciela) : obw. 910 cm, dł. 290 cm, szer. 240 cm, wys. 30 cm.
- Głaz narzutowy w oddziale 212c Leśnictwa Siedlec, na terenie gminy Piaski: obw. 1250 cm, wys. 80 cm.
- Głaz narzutowy w oddziale 18a Leśnictwa Wroniny, na terenie gminy Borek Wlkp.: obw. 910 cm, wys. 90 cm.
Jeśli chodzi o zabytkowe drzewa, w powiecie gostyńskim również w większości tę grupę pomników przyrody stanowią dęby szypułkowe (10 powinniśmy znaleźć w parku w Godurowie, kilka w Chwałkowie). Ale mamy też platany klonolistne (w parku w Pudliszkach, w Skoraczewicach czy Łęcie Wielkiej) czy jesiony (w parku w Chwałkowie) WIĘCEJ TUTAJ.
Rejestr form ochrony przyrody prowadzi Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Warszawie. Pomniki przyrody wpisane są do Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody. Listy pomników można sprawdzić na stronie crfop.gdos.gov.pl.
