Ks. Mirosław Nowak, proboszcz parafii w Starym Gostyniu jest wdzięczny darczyńcom i parafianom
Prace polegające na konserwacji i odrestaurowaniu ołtarza głównego w kościele pw. św. Marcina w Starym Gostyniu zakończono w październiku 2023 r. Realizowano je w trzech etapach, od 2021 roku. Na remont parafia otrzymała dofinansowanie z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu. Inwestycja była dotowana także przez urząd marszałkowski, fundusze na ten cel przeznaczyły też samorządy gminy Gostyń oraz powiatu gostyńskiego, ale mniej więcej połowę kosztów renowacji pokryto z datków parafian. Odrestaurowanie i konserwacja ołtarza kosztowały w sumie około 480 tys. zł.
- Serdecznie samorządowcom i konserwatorowi zabytków za pieniądze na ten cel dziękuję. Jestem przede wszystkim wdzięczny kochanym parafianom za zrozumienie i wsparcie finansowe tych działań. Bez nich z pewnością nie zdołalibyśmy przeprowadzić rewitalizacji ołtarza – mówi z wdzięcznością proboszcz parafii w Starym Gostyniu.
Skąd zabytkowy kościół na wzgórzu w Starym Gostyniu?
Kościół pw. św. Marcina w Starym Gostyniu jest jednym z najstarszych w południowo-zachodniej Wielkopolsce. Wzniesiony został ok. 1300 roku w stylu gotyckim, jako świątynia orientowana, murowana z cegły, ułożonej w wątku wendyjskim (inaczej słowiańskim). Początkowo była to budowla jednonawowa, z węższym i niższym prezbiterium.
- Dopiero na początku XX w. kościół rozbudowano wydłużając nawę, powiększając zakrystię, a także dobudowując nowe kruchty od południa i zachodu. Drewniany, barokowy ołtarz przyścienny z obejściem ufundowano w miejsce pierwotnego, gotyckiego ołtarza w I ćwierćwieczu XVIII wieku – czytamy w informacjach wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Budowę barokowego ołtarza, który obecnie zdobi świątynię, rozpoczęto jeszcze w XVII w. Powstawał w warsztacie Joachima Bergera z Gostynia. W całej okazałości można go było podziwiać dopiero w 1706 r.
Przygotowanie i pierwszy etap prac w kościele w Starym Gostyniu
W 2020 roku ołtarz został przygotowany do prac konserwatorskich. W ramach wykonywanych wówczas robót zlikwidowano drewniany podest, który zawyżał wysokość posadzki i zaburzał proporcje ołtarza. Odkryto posadzkę z dwukolorowych płytek ceramicznych z przełomu XIX i XX w. Już wówczas podłoga została nieco podniesiona, gdyż - jak przypuszcza Krzysztof Piotr Tomczak odpowiedzialny za odnowienie ołtarza - zalano w ten sposób kryptę, którą posiadał każdy gotycki kościół.
Celem kolejnych prac, podjętych w 2021 r., była pełna konserwacja techniczna oraz przywrócenie oryginalnej estetyki ołtarza głównego.
- Najstarszy element ołtarza to mensa z piaskowca, czyli płyta stanowiąca blat ołtarza głównego. Jest dwukolorowa – żółto-różowa. Została wmurowana w ścianę podczas budowy kościoła, w 1302 roku. Kolejne, nowsze części ołtarza, nadmurowano na niej. Wraz z nimi dołożono portatyl, czyli kamienną płytkę z wydrążonym miejscem na relikwie. W 1911 roku, za czasów księdza Sobkowskiego, ołtarz odcięto od ściany i przesunięto. Dlatego obecnie można go obejść dookoła – wyjaśniał Krzysztof Piotr Tomczak, który wraz z zespołem konserwatorskim wykonywał prace renowacyjne przy głównym ołtarzu w starogostyńskim kościele.
Oryginalną kolorystykę polichromii ustalono na podstawie badań stratygraficznych i chronologicznych, które poprzedziły konserwację.
Twarze świętych - Wawrzyńca i Szczepana jak indywidualne portrety
Prace właściwe przy ołtarzu rozpoczęto od rozebrania i konserwacji fragmentów bocznych ołtarza, obejmujących bramki wraz z malowidłami na drzwiach ukazującymi św. Wawrzyńca i św. Szczepana oraz z rzeźbami św. Andrzeja i św. Jakuba, relikwiarzami i uszakami, a także rzeźbami św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty. Po odnowieniu św. Wawrzyniec i św. Szczepan na drzwiach bocznych bramek prezentują się na niebieskim tle.
- Po odnowieniu wyszły szczegóły. Zniknęło gładkie tło malowane olejną farbą w kolorze kawy z mlekiem, twarze świętych wyszły jak indywidualne porterety, a nie malowane schematy - powiedział odnawiający ołtarz fachowiec.
W drugim etapie zabiegom konserwatorskim poddano część retabulum [inaczej nastawa ołtarzowa, czyli dekoracja w formie malowidła, płaskorzeźby lub rzeźb - przyp. red.] oraz elementy nad gzymsem wieńczącym, tj. obraz z wizerunkiem św. Marcina, rzeźby św. Benedykta i Scholastyki, Postać Boga Ojca, gołębicę Ducha Świętego, kolumny, tło zwieńczenia, a także Monogram Maryjny i kamienną mensę.
- Konserwacja polega na tym, żeby wydobyć najstarsze, albo pierwsze z zachowanych elementów, zabezpieczyć, wyeksponować i do tego ewentualnie dorobić części. Wszystko co wtórne i nie ma znaczenia, wyrzucam, a gdzie tylko można, przywracam pierwotny wygląd. Tabernakulum jest nowe ze złotymi drzwiami, wypolerowanymi agatem. Obraz Matki Bożej też pozostanie ze złotą ramą. Przywróciliśmy za to pierwotny kolor ołtarza. Wydobylismy też oryginalne, srebrne pokrycie postaci Boga Ojca, udało się nam odzyskać 75% pierwotnego srebra - zapewniał wykonawca renowacji ołtarza.
W ostatnim etapie dokończono prace przy retabulum. Poddano również konserwacji cokoły oraz oryginalną, gotycką, kamienną mensę z różowo-żółtego piaskowca, która została wyeksponowana.
Ołtarzyk tablicowy z 1780 r.
Całość scalono kolorystycznie według najstarszej zachowanej warstwy w kolorze cynobru. Odsłonięto także otwór na portatyl (ołtarzyk tablicowy) z 1780 r. z opisem łacińskim M. S. KOSTKI.
- To jest oryginał ołtarzyka. Drewniane elementy nie pasowały, wręcz przeszkadzały, więc przy wcześniejszych dużych remontach wyniesiono je na strych. Teraz kolega to znalazł. Zaimpregnowaliśmy drewno, gdyż było już zniszczone. Widnieje na nim łaciński opis dotyczący dekretu i kanonu kościelnego, a wszystko to wyjaśnia, co łączy świątynię w Starym Gostyniu z zakonem benedyktynów w Lubiniu - opowiadał podczas prac konserwator zabytków.
Łaskami słynący obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, tzw. Starogostyńskiej, pochodzi z XVII wieku (został poddany konserwacji wcześniej, bo już w 2019 r.). Jak wspomnieli wykonujący remont ołtarza głównego, dzieło to pojawiło się w kościele wcześniej, niż powstał barokowy ołtarz. Wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem umieszczony został w centralnej części ołtarza. Po renowacji pozostawiono go bez aluminiowej sukienki. Ta jest zawieszona na ścianie wraz z innymi wotami.
Autor obrazu namalował siebie przy św. Antonim
Renowacji poddano również obraz św. Antoniego z 1911 r., autorstwa A. Szymańskiego z Pleszewa (autor podpisany na obrazie). Dzieło to podczas dużego remontu i rozbudowy, prowadzonej za czasów ks. Ludwika Sobkowskiego, zostało umieszczone na głównym ołtarzu, jako obraz zakrywający wizerunek Matki Boskiej Starogostyńskiej. Widoczny jest na nim autor - wśród mężczyzn kłaniających się i słuchających św. Antoniego. Rzuca się w oczy, gdyż jako jedyny przedstawiony został z czarnymi włosami.Ten sam artysta namalował obraz przedstawiający patrona kościoła - świętego Marcina.
Oczom pracujących przy ołtarzu ukazały się dwie wnęki gotyckie
W 2021 r., w narożu jednej ze ścian odkryto dwie gotyckie wnęki, zamknięte ostrołukiem (dawne sakramentarium) ze śladami dekoracji malarskiej (w formie stylizowanego maswerku - dekoracyjnego, geometrycznego wzoru), utrzymanej w odcieniu czerni na wyprawie wapienno-piaskowej.W 2023 r. na ścianie za ołtarzem, ukazała się dalsza część wystroju malarskiego.
- Na ścianie wschodniej prezbiterium chowa się typowe okno gotyckie, otoczone malowaną polichromią. Okno jest wysokie na 4 metry, z zewnątrz widoczne jest jako wnęka z figurą Matki Bożej. Pod oknem stał mały ołtarz – opowiadał podczas prac Krzysztof Piotr Tomczak.
Okno otaczają polichromie w formie ornamentu dywanowego złożonego ze stylizowanych rozet i plecionki, powyżej pas lilii andegaweńskich, a nad nimi rozety wpisane w koło, motywy roślinne oraz bordiura (dekoracyjne obramowanie) wokół łuku zamurowanego okna gotyckiego.
Odkryte przy oknie polichromie pochodzą z trzech różnych faz – od XIV do XVI w. – i zostały wykonane w technice suchego fresku podmalowanego miejscowo temperą.
Bezpośrednio przy gotyckich wnękach (naroże ściany po prawej stronie ołtarza) odsłonięto fragment ceglanego muru z wyraźnie czytelnym ułożeniem cegieł w wątku wendyjskim. Fragment ten oraz odkryte relikty polichromii zabezpieczono i pozostawiono w formie świadków konserwatorskich.
Kapsuła czasu z 1911 r.
Powyższe "znaleziska" nie były jedyną niespodzianką. W trakcie tegorocznych prac, we wnęce wykutej przy mensie, odkryto i zabezpieczono kapsułę czasu przygotowaną w 1911 roku przez ks. Ludwika Sobkowskiego. Zawiera ona materiał ikonograficzny z czasów rozbudowy kościoła, odręcznie zapisaną na pergaminie przez ks. Sobkowskiego modlitwę oraz różaniec z grawerką. Kapsuła po wykonaniu prac wróciła na swoje miejsce, uzupełniona o zapiski obecnego proboszcza z informacjami o przebiegu zakończonych właśnie prac renowacyjnych.
Jakie są plany na najbliższe lata związane z kościołem w Starym Gostyniu? Proboszcz parafii pw. św. Marcina otrzymał już zgodę wojewódzkiego konserwatora zabytków na renowację bocznych ołtarzy. Kiedy prace zostaną wykonane? Wszystko zależy od funduszy.
Komentarze (0)
Wysyłając komentarz akceptujesz regulamin serwisu. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o ochronie danych osobowych, podanie danych jest dobrowolne, Użytkownikowi przysługuje prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Jak to zrobić dowiesz się w zakładce polityka prywatności.