"Im częściej nas zamykali, tym więcej umacniali w nas ducha walki. Myśleli, że nas złamią, ale było na odwrót"

W województwie leszczyńskim akcja zatrzymania, a następnie internowania objęła dość szeroki krąg osób działaczy związkowych. W Gostyniu internowani zostali następujący działacze „Solidarności”:

• Jerzy Klonowski (internowany od 13.12.1981 do 25.01.1982),
• Kazimierz Krauze (od 13.12.1981 do 25.01.1982),
• Marek Majchrzak (od 13.12.1981 do 15.01.1982),
• Jan Michalski (od 13.12.1981 do 8.01.1982),
• Michał Neumann (od 13.12.1981 do 23.12.1981),
• Marian Rączka (od 13.12.1981 do 2.02.1982),
• Roman Skrzypczak (od 13.12.1981 do 19.02.1982 i od 8.051982 do 4.06.1982),
• Józef Sobieraj (od 13.12.1981 do 28.05 1982 i od 4.11 do 30.11.1982). 

Marian Rączka dodał im otuchy

- W ogóle nie chciałem podchodzić do drzwi, ale dzwonią i dzwonię, więc mówię: Słucham. „Milicja”. Mówię: Proszę przyjść o 6. rano, bo ja do 6. rano nie mam obowiązku nikogo wpuszczać. Na to usłyszałem, że oni i tak wejdą, drzwi wysadzą, mam otworzyć. Po chwili otworzyłem. W pokoju leżała moja 4-letnia córeczka, żona. Kazali mi zabrać ze sobą to, co mam, jakieś dokumenty, papiery. Wziąłem specjalnie jedną gazetkę, żeby coś było. Nie pozwolili mi się nawet z córką pożegnać, ubrałem się, bo to był mróz -20 stopni i zabrali mnie. Zawieźli mnie na komendę, tam już dwóch czy trzech kolegów było. Potem patrzymy, przywożą Marysia Rączkę. On z nami nie działał, to był żołnierz AK, który miał już na swoim „koncie” karę śmierci. I on nam trochę otuchy dodał, bo my młode chłopaki po 29, 30 lat, a on doświadczony, pół chleba pod pachą i mówi: „Panowie nie martwcie się, damy radę”. I już było dobrze - mówi M. Neumann. 

„A może puścimy im seryjkę?”

- Był tam taki długi hol. Zacząłem rozmawiać, to mnie odsadzili całkiem na koniec. I mam przed oczami taki obrazek, którego do dziś nie mogę zapomnieć: przywieźli kilku kolegów z Kościana i tak jak hitlerowcy, tak ich prowadzili. W tych kaskach, uzbrojeni, karabiny maszynowe. Potem sprowadzili nas na dół do celi, bo to było w nocy z soboty na niedzielę. I w niedzielę, gdy już było ciemno wsadzili w „suki”, a mróz był pieruński, oni mieli z przodu ciepło, a my mieliśmy nogi zmarznięte i nas wieźli - nie wiedzieliśmy gdzie - tłumaczy gostyniak.

Trafił do aresztu śledczego w Ostrowie Wlkp., gdzie już przebywała reszta kolegów. Tam na dobrze zaczęło się zastraszanie internowanych przez odziały milicji i Służby Bezpieczeństwa.

- Siedzieliśmy w „suce” i tutaj słyszmy milicjantów: „A może puścimy im seryjkę?”. Potem nas drugą bramą wwieźli, wysadzili i szpaler. Znowu uzbrojeni zomowcy, karabiny maszynowe, kaski, pałki i psy. Takie wielkie wilki, miały kagańce, ale tak ujadały, że chyba coś dostały, bo aż im piana z pysków szła. A nas środkiem prowadzili - opowiada M. Neumann. 

Jako pierwszy wrócił do domu

- Innych kolegów jeszcze poprzewozili do Głogowa, a mnie jako pierwszego wypuścili. Nie wiem, czy nas chcieli skłócić czy co, bo tak jak mówiłem, do dzisiaj nie wiemy, dlaczego mnie samego w Lesznie zostawili, potem mnie z Lesznem do Ostrowa brali? W każdym razie, jak przyjechałem rano o w pół do czwartej pociągiem, to w domu były wielkie oczy. Przywitałem się z żoną i jeszcze poszliśmy do mojej mamy, gdzie była moja córka. Co się okazało, że w to pierwsze święto właśnie o w pół do siódmej rano żony wszystkich kolegów, bo one nic nie wiedziały, gdzie jesteśmy, ale dostały pierwszą przepustkę do nas, jechały do Ostrowa. Poszliśmy z żoną na dworzec i jak żeśmy się zobaczyli z żonami Romana, Józefa, Marka to żeśmy się przywitali, uściskali. Wszystko im mniej więcej opowiedziałem, to było wzruszające to spotkanie - wyjaśnia mieszkaniec Gostynia internowany w stanie wojennym.

Gdy już cała ósemka gostyniaków znalazła się na wolności od razu przystąpili do „roboty podziemnej”.

Żona wiedziała, że już nie wróci do domu tego dnia

- Im częściej nas zamykali: na 24 czy 48 godzin czy rewizje robili, tym więcej nas wzmacniali, umacniali w nas ducha walki. Myśleli, że nas złamią, ale było na odwrót. Musiałem się co kilka dni w Lesznie meldować, normalne, ale żeśmy działali. Na przykład, gdy żona widziała, że nie ma mnie o w pół do czwartej w domu, już po pracy, to znowu siedzę i że już nie przyjadę. Bo bardzo często tak było, że jak pracowałem w hucie jako ślusarz, to jak wołali przez megafon: „Neumann, do dyrektora”, to wiedziałem co się święci. Do tego inni mówili: „Ty już się przebierz, bo już nie wrócisz”. I rzeczywiście już byli SB-cy, już mnie brali.  A jak siedziałem w areszcie śledczym w trakcie procesu, to siedzieliśmy każdy osobno. Wszyscy inni więźniowie byli przesłuchiwani normalnie w ciągu dnia. A mnie zawsze brali w nocy o 1.00, o 2.00 i dwie czy trzy godziny maglowali. Nas nie bili, ale nieraz to psychiczne maltretowanie to jest gorsze niż to bicie. Myśmy byli młodzi, nie wiedzieliśmy, co i jak, myśmy się wszystkiego uczyli. Ale później czym więcej nas brali, to myśmy byli coraz bardziej zaprawieni. Później jak nas przesłuchiwali i słyszałem: „Baczność, pod drzwi”, to ja sobie siedziałem i mnie to już nie ruszało. A z początku to się człowiek bał - wspomina Michał Neumann z Gostynia. 

Trzech SB-ków ściągało napis "Solidarność" z komina

- Jedna z naszych najbardziej pamiętnych akcji to była w hucie na tym wysokim 68-metrowy kominie, co go już nie ma. Wziąłem żonie z domu nowe prześcieradła, nawet nie wiedziała, białe, kolega wymalował: „Solidarność”, a inny w nocy po ciemku, na ten wysoki komin wszedł i tę „Solidarność” powiesił. Mało przy tym nie spadł, bo chyba jakiś gołąb czy inny ptak go przestraszył i w ostatnim momencie się chwycił. W każdym razie potem trzech SB-ków próbowało to prześcieradło ściągnąć, bo w pojedynkę nie dawali radę. A kolega po ciemku wszedł i powiesił - opowiada internowany.

„Ofiarom stanu wojennego ziemia gostyńska”

- Mieliśmy załatwione z księdzem proboszczem, że 1 listopada w Święto Zmarłych przed bramą jak się ustawia procesja to my mieliśmy duży wieniec, biało-czerwone flagi. Ale jeszcze w nocy z 31 października na 1 listopada, bo inaczej by go SB-cy wykopali. Koło tablicy Powstańców był w nocy postawiony koło 3.00 krzyż z brzozy, korona z drutu kolczastego z napisem: „Ofiarom stanu wojennego ziemia gostyńska”. No więc SB-cy o w pół do szóstej czy siódmej rano chodzili po cmentarzu i już to widzieli. Ale było tyle ludzi, że bali się tego krzyża ruszyć. Więc myśmy ten wieniec z czterema kolegami złożyli i każdy się rozszedł. Też to było bardzo głośne nie tylko tutaj w Gostyniu, ale wiadomo było, że od razu siedzieliśmy po tym - wyjaśnia działacz gostyńskiej „Solidarności” w okresie stanu wojennego. 

Święta Góra była oazą dla walki z komunizmem

- Przykładowo wszystkie kazania na niedzielnych mszach świętych za ojczyznę były nagrywane, SB-cy stale byli w bazylice. I tak ja w przypadku księdza Jerzego Popiełuszki, u którego po nowennach w tygodniu zbierała się elita warszawska, aktorzy nie aktorzy, szli do księdza Jerzego do pokoju i tam do późnych nocy dyskutowali, to u nas było identycznie. U nas po każdej nowennie, w środy zawsze o godz. 19.00 szliśmy do księdza Leszka Woźnicy do pokoju i tam też żeśmy do późnych godzin siedzieli i dyskutowali. A SB-cy za każdym razem na mrozie, w samochodach, ale musieli czekać - mówi Michał Neumann.

Poza tym na Świętej Górze działało tzw. Odrodzenie - raz w miesiącu w klasztorze przeważnie na dwa dni przyjeżdżali z Leszna i z Poznania ówcześni wykładowcy z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu i prowadzili spotkania na różne tematy.

Na porządku dziennym była także stała inwigilacja internowanych działaczy gostyńskiej „Solidarności”, co w takim małym Gostyniu wydawałoby się nieprawdopodobne, że można kogoś śledzić. A jednak tak się działo.

Prokurator koniecznie chciał, żeby internowani gostyniacy siedzieli

- Ale pan prokurator - nazywał się Michałek - nie zgodził się z tym, bo chciał żebyśmy siedzieli i zrobił odwołanie. Nasi mecenasi, których załatwili nam koledzy na wolności, jeden z nich broniący Józefa Sobieraja bronił też Janusza Pałubickiego, późniejszego ministra w rządzie Olszewskiego, dowiedzieli się, że ma wejść amnestia i bardzo długo przeciągali postępowanie. To jednego z nas nie było, to drugi chorował i się udało tak przeciągnąć, że weszła amnestia i byliśmy „czyści”. Ja w areszcie śledczym też siedziałem krótko, bo tylko miesiąc i kilka dni, dlatego, że żona była w ciąży z drugim dzieckiem i miała zaświadczenia, że jest ciąża zagrożona i mnie wypuścili. Oczywiście musiałem się meldować i wszystko - zdradza internowany gostyniak.

Nikt nigdy nie mówi o cierpieniach żon i dzieci

- Ale to nie znaczy, że nie działaliśmy. W tym wszystkim jednak bardzo mało mówi się, o tym, co przeżywały wtedy nasze żony, dzieci - jak oni cierpieli. Jak na przykład wieczorem mówiłem do żony: „Wychodzę”, to ona się nie martwiła, że ja idę gdzieś na dziewuchy, ale ja jej nie mogłem powiedzieć, gdzie idę. Też to zaufanie trzeba mieć w rodzinie i nie wierzę to, że się nie bała, nie denerwowała. Zamiast siedzieć przy dzieciach to bez przerwy gdzieś wychodziliśmy. To po wioskach się jeździło, tu się coś organizowało, u rolników - dodaje M. Neumann. 

TW Karol musiał być blisko

- Pewnie, gdyby pozostali koledzy mieli akt odtajnione, to byłoby tego o wiele więcej. W każdym razie ja swojego jestem pewien, że na mnie donoszono. Dlatego, że w IPN-ie jest tak, że jeżeli nie ma 100% pewności tylko 99% to nie podadzą nazwiska „tajnego współpracownika”. Oni muszą mieć absolutną pewność, także te nazwiska, które mi podano, są wiarygodnie na 100%. I tak wiem, że TW Karol donosił na mnie 130 razy. W jednej z notatek  SB jest adnotacja, że był „jednym z najbardziej płodnych tajnych współpracowników i jego donosy w części szły do Warszawy”. Płodnych oczywiście z naszego regionu -  zdradza internowany w stanie wojennym.

Tajny współpracownik próbował się "głupio tłumaczyć"

- On wszędzie był pierwszy, Z drugiej strony to logiczne, że jeżeli na nas miał donosić, to musiał z nami działać. Poprosił kiedyś mnie i nieżyjącego już Józefa Sobieraja do siebie i próbował się tłumaczyć. Żeśmy mu powiedzieli, że wiemy, ile dostawał pieniędzy i nawet, w którym mieszkaniu. To zaczął wyjaśniać, że on te pieniądze wszystkie na dzieci przekazywał, do jakiś ośrodków. Takie głupie tłumaczenie. Ale potem żeśmy mu pewne pytanie zadali, bo się wcześniej z Józefem przygotowaliśmy, domyślaliśmy, że będzie się wypierał i tak nas kłamał. Nie przyznał się - opowiada M. Neumann. 

Czy internowany gostyniak wybaczył znajomemu jego zaangażowanie „po drugiej stronie barykady” i zdradę ideałów „Solidarności”?

- Dla mnie już kolegą nie był i go nie znałem. Prawdopodobnie coś przeskrobał i go wzięli, ale to nie jest żadne wytłumaczenie. Mamy na przykład jednego kolegę, który trochę podpadł, go wzięli i też miał status „tajnego współpracownika”. Ale na drugi dzień do nas przyszedł z rykiem, powiedział co zrobił, że podpisał. Do dzisiaj jest kolegą - podsumowuje Michał Neumann. 

"To pokazuje, że jednak ci mali są potrzebni na dole"

- Twierdzę, że myśmy w tamtych latach robotę swoją odwalali i wcale żeśmy źle tego nie zrobili. Żony, dzieci cierpiały, a myśmy wychodzili w nocy i nie tylko, i działaliśmy. Tutaj nie chodzi o to, że człowiek chce się kimś robić, absolutnie nie o to chodzi, ale prawda jest taka, że przyczyniliśmy się do obalenia komunizmu. Poznań miał 1956 rok, Wybrzeże rok 1970, a tutaj cały kraj wtedy ruszył i dlatego ta siła była. I to pokazuje, że jednak ci mali są potrzebni na dole - ocenia internowany mieszkaniec Gostynia.