Po 82 latach pierwsza rodzina w Polsce otrzymała list pożegnalny. Bliscy Józefa Jankowiaka w końcu poznali prawdę o jego tragicznych losach z rąk nazistów

Ostatnie słowa Józefa Jankowiaka

Kochani rodzice, bracia i siostry. Piszę do was już ostatni raz, już więcej mojego pisma nie będzie, bo idę na śmierć. Jeszcze wam tylko napiszę, że ginę niewinnie, że tylko robiłem, pracowałem, a że się starałem dla bauera i każdemu dużo robić kazałem, za to skazano mnie na śmierć. Kochani rodzice, bracia i siostry już muszę zginąć, bo takie moje przeznaczenie, tylko nie zapomnijcie się za mnie pomodlić i jak będziecie mieć trochę pieniędzy, to dajcie na mszę za mnie. Kochani rodzice, nie rozpaczajcie tak dużo, że ja ginę. Myślę, że mi Bóg przyniesie ulgę i weźmie mnie do niebiosów, bo ja ginę niewinnie. Pan Jezus też ginął niewinnie i ja niewinnie idę na śmierć. Nie ginę jako zbrodniarz, ginę jako wojak”.

Te ostatnie słowa bliscy zamordowanego mieszkańca ziemi pępowskiej usłyszeli 1 października 2025 roku w murach Gminnej Biblioteki Publicznej w Pępowie. Musiały minąć jednak aż 82 lata, aby rodzina, która posiadała jedynie "strzępki" informacji mogła ostatecznie poznać tragiczne losy swojego przodka zamordowanego w 1943 roku przez hitlerowców.

Potrzebne było jednak zaangażowanie kilku osób z pasją i ponad 80 lat, aby ostatnia wola Józefa Jankowiaka "ujrzała światło dzienne".

List pożegnalny do rodziców i rodzeństwa napisany przez Józefa Jankowiaka na kilka godzin przed straceniem 22 lipca 1943 roku

Syn, brat, niewinny „wojak” zgilotynowany "za miłość"

Był bardzo cenionym pracownikiem, zwłaszcza jako stajenny. Jego umiejętności sprawiły, że gospodarz powierzył mu nawet funkcję zarządcy majątku podczas swojej nieobecności. Niestety, ta pracowitość nie uchroniła go przed tragicznym losem.

Józef Jankowiak został skazany na śmierć i stracony 22 lipca 1943 roku w więzieniu Stadelheim w Monachium, słynącym z tego, że wyroki egzekucji przy pomocy gilotyny wykonywano tam nie tylko na Polakach oraz przedstawicielach innych narodowości, ale swój koniec przez ścięcie znalazło w tym strasznym miejscu także wielu Niemców - przeciwników reżimu nazistowskiego.

- W tym więzieniu przebywał również Józef Jankowiak. W tamtych czasach w Niemczech człowieka można było skazać za wszystko. Józefa Jankowiaka skazano i zamordowano za to, że był Polakiem i nieszczęśliwe zakochał się w Niemce - mówiła Małgorzata Przybyła, kierownik działu poszukiwań Arolsen Archives.

"Czyn" ten: wstrząsający w swojej banalności i okrucieństwie, traktowany był przez hitlerowców jako „zhańbienie rasy niemieckiej” i każdemu Polakowi, Rosjaninowi czy Żydowi zbliżającemu się do niemieckiej kobiety groziła śmierć. 

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU POD GRAFIKĄ - KLIKNIJ, żeby PRZECZYTAĆ FOTOREPORTAŻ

Od monachijskiego archiwum do Pępowa: rola Arolsen Archives i wolontariuszy

Przekazanie listu pożegnalnego Józefa Jankowiaka nie byłoby możliwe bez zaangażowania Arolsen Archives – Międzynarodowego Centrum Badań Prześladowań Nazistowskich. Jest to organizacja międzynarodowa, dysponująca największym na świecie archiwum (ok. 30-40 milionów dokumentów) zawierającym dane o ofiarach niemieckiego narodowego socjalizmu i osobach ocalałych, wpisanym do Rejestru Pamięci Świata UNESCO.

- Są ludzie na świecie, którzy do dzisiejszego dnia nie mają grobu swoich rodziców, bliskich, bo nie pozostało po nich nic. Ale pozostał ślad w naszych dokumentach, dla tych, którzy przeszli przez kominy komór gazowych jesteśmy pomnikiem - mówi Małgorzata Przybyła.

Pracująca od 34 lat w Arolsen Archives kierownik działu poszukiwań przyznaje, że do dziś ma do czynienia z wieloma zapytaniami o losy osób, których losy są nieznane tak, jak to przez ponad osiem dekad było w przypadku Józefa Jankowiaka. 

- Do Arolsen Archives spływa codziennie prawie 3000 wniosków. Ludzie nareszcie zaczynają mieć odwagę i zaczynają pisać do nas właśnie po to, żeby udokumentować swój pobyt w Niemczech bądź, żeby dowiedzieć się, co stało się z moimi bliskimi. (...) Młodsze pokolenia pytają się o swoich dziadków czy pradziadków, to jest dla nas szczególnie ważne, że pamięć o tych ludziach, o których nikt nie wspominał, pozostanie nadal żywa. Ja z mojej strony mogą tylko zapewnić, że dopóki wystarczy mi sił, to spróbuję odprowadzić do domu jeszcze wielu Polaków - podkreśla M. Przybyła. 

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU POD GRAFIKĄ - KLIKNIJ, żeby PRZECZYTAĆ FOTOREPORTAŻ

Gdy tylko zobaczył "Kraj Warty" wiedział, że musi się tym zająć. Znalazł w urzędzie nieocenioną pomoc

- Wiedziałem, że muszę się tym zająć - powiedział M. Gaszek.

Gostyński wolontariusz, dzięki kilkukrotnym wizytom w Pępowie (także na cmentarzu), poszukiwaniom genealogicznym i przeszukiwaniu źródeł skojarzył fakty i po "nitce do kłębka" trafił do Pępowa, do domu Krystyny Szczepaniak, córki Teresy, najmłodszej siostry J. Jankowiaka. Tutaj kluczową rolę odegrała pracująca z miejscowym urzędzie gminy Jagoda Kowalewska.

- Pan Maciej Gaszek, który wykonał 99% pracy, skontaktował się ze mną. Okazało się, że trop związany z poszukiwaniami bliskich Józefa Jankowiaka wiedzie do mojej rodzinnej miejscowości, na ulicę, na której mieści się mój rodzinny dom. Do tego córka pani Krystyny jest moją koleżanką ze szkoły. Także nie musiałam daleko szukać, żeby wszystko połączyć - opisuje pępowska urzędniczka.

Gdy M. Gaszek przekroczył próg domu państwa Szczepaniaków, na twarzach siostrzenicy zamordowanego mieszkańca Pępowa i członków rodziny pojawiły się łzy i niedowierzanie.

- Nie jest to moja pierwsza sprawa, gdyż szukałem już rodzin ofiar obozów koncentracyjnych czy przymusowych wysiedleń lub robót, jednak za każdym razem mam wielką satysfakcję, że przywracamy pamięć o tych ludziach, odnajdujemy prawdę. Dzięki temu rodzina nie żyje już w niewiedzy, co się z danym krewnym stało i poznają teraz szczegóły mimo tego, że tyle lat minęło od tej zbrodni - stwierdza wolontariusz Arolsen Archives.

DALSZA CZĘŚĆ ARTYKUŁU POD MATERIAŁEM FILMOWYM

Ostatnia wolna Józefa Jankowiaka zostanie spełniona. "Żałujemy tylko, że nasi rodzice tego nie doczekali"

- Ta uroczystość czekała na swój moment przez dziesięciolecia - tymi słowami Leszek Żelazny, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury Sportu i Aktywności Lokalnej w Pępowie, rozpoczął specjalną uroczystość przekazania listu pożegnalnego Józefa Jankowiaka.

Spotkanie pracowników Arolsen Archives i wolontariuszy z rodziną było pełne emocji.

- Zawsze słyszeliśmy o wujku, że zaginął i że się nieszczęśliwie zakochał, ale to wszystko. Rodzina nie miała żadnych wiadomości. Teraz, po 82 latach w końcu dowiedzieliśmy się, jak zginął. (...) Chyba Pan Bóg tak działa, że dał nam możliwość poznania ostatnich słów wujka. (...) W imieniu rodziny chciałabym państwo podziękować za wasz trud, za zaangażowanie, myślę, że wiele rodzin jest zachwyconych państwa działalnością. Bo to jest odnajdywanie nie tylko rodzin, ale poszukiwanie historii naszej ojczyzny, naszych rodaków - powiedziała Halina Turkan, siostrzenica J. Jankowiaka.

 Po ośmiu dekadach zostanie także spełniona ostatnia wola Józefa Jankowiaka.

- Już mamy mszę zamówioną za wujka - zdradza wspomniana wcześniej Krystyna Szczepaniak.

W ręce bliskich trafiła kopia listu pożegnalnego oraz dokumentacja ze zbiorów Arolsen Archives. Oryginał listu pozostaje w archiwum w Monachium, z możliwością obejrzenia go przez rodzinę.

Przekazanie listu i dokumentów symbolicznie zamknęło bolesny rozdział niewiedzy, przywracając pamięć o człowieku, który ginął „niewinnie”.

- Żałujemy tylko, że nasi rodzice tego nie doczekali - dodaje H. Turkan.

Józef Jankowiak